قصه مبارزه موسیقی با بیماری‌های واگیردار/ از كشمكش با طاعون تا كرونا
خبرگزاری فارس ـ گروه موسیقی ـ علیرضا سپهوند: بیماری همواره در كمین است. مادامی كه مردم در خانه‌هاشان پشت درهای قفل شده پنهان شده‌اند، به ندرت صدای قدم عابری در سنگفرش‌ خیابان‌های شهر میلان شنیده می‌شود. قرنطینه ای دقیق اجرا می شود، تمام داد و ستدها، تجارت و زندگی عمومی تعطیل می شود.

شیوع طاعون در امپراتوری بیزانس یا روم شرقی و امپراتوری ساسانی كه در سال های 541 یا 542 پس از میلاد مسیح آغاز شد تا دو قرن ادامه یافت. این بیماری همه گیر در این مدت جان دست‌كم 25 میلیون نفر را در گرفت. این رقم معادل 13 تا 26 درصد جمعیت جهان در آن زمان بود. تخمین زده می شود كه طاعون ژوستینین كه در زمان اوج شیوع خود روزانه جان پنج هزار نفر را می گرفت، جمعیت قاره اروپا را ظرف تنها یك سال به نصف كاهش داد.

شیوع دوباره طاعون كه این بار به طاعون سیاه یا «مرگ سیاه» مشهور شد از سال 1334 میلادی آغاز شد. این بیماری همه گیر كه در اروپا، آفریقا و آسیا شیوع یافت بین 75 تا 200 میلیون كشته بر جای گذاشت. موش ها نقش مهمی در انتقال این بیماری و شیوع آن داشتند.

همین دو مورد نشان می دهد كه ویروس ها دشمنان اجدادی ما انسان ها هستند. از آن زمان همه علم و دانش و هنر بشری به خدمت گرفته شد تا از شر این هیولای نادیدنی رهایی یابند. در این بین موسیقی هم نقش برجسته خود را ایفا می كرد.



نه، این شهر میلانِ دوران تعطیلی پاندمی كرونای سال 2020 نیست. تابستان سال 1576 میلادی است و طاعون سیاهِ «سنت چارلز» بخش اعظم شمال ایتالیا را به نابودی درنوردیده است



سرود و آواز خواندن مردم در بالكن‌ها در این روزهای قرنطینه كرونا بخشی از سنت كهن استفاده از موسیقی برای مبارزه با ترس از «مرگ سیاه» در قرن هفتم پیش از میلاد بوده است.

اینجا میلان است. از ترس از ویروس مسری، همه اجتماعات مذهبی ممنوع شده است. اما وقتی ایمان آنها به میان می آید و موسیقی آنها، هیچ چیز نمی تواند جلودار مردم شود. آنها پس از فراخوانی برای «رفتن به كلیسا و مناجات»، اقدامی جمعی برای ایستادگی از جنس موسیقی را آغاز می كنند. پنجره ها باز می شوند، درها گشوده می شوند و هزاران مرد، زن و كودك با قرار گرفتن در بالكن ها شروع به آواز خواندن می كند.

نه، این شهر میلانِ دوران تعطیلی پاندمی كرونای سال 2020 نیست. تابستان سال 1576 میلادی است و طاعون سیاهِ «سنت چارلز» بخش اعظم شمال ایتالیا را به نابودی درنوردیده است.

یكی از تاریخ نویسان چنین گزارش كرده: آنگاه كه تمام ساكنین این شهر پرجمعیت كه اندكی كمتر از 300 هزار نفر هستند، هماهنگ و یكپارچه آواز سر می دهند، صحنه بس دیدنی است. آن چنان صحنه ای بود گویی میلان به سان خودِ اورشلیم بهشتی ست.

سرود و آواز خواندن مردم در بالكن‌ها در این روزهای قرنطینه كرونا بخشی از سنت كهن استفاده از موسیقی برای مبارزه با ترس از «مرگ سیاه» در قرن هفتم پیش از میلاد بوده است



در گشت و گذاری در شهر میلان یكی مشتاقانه می گوید: فكرش را بكن بجز آواز چیزی شنیده نمی شود. دیگری با دیدن این صحنه عظیم آواز خوانی آرزو كرد كه این محنت طولانی تر شود. بیماری همه جا را درنوردیده، مردم در ایتالیا، اسپانیا و در دیگر نقاط این پهنه گسترده، از موسیقی برای همدلی در مقیاسی واقعا چشمگیر بهره برده اند. در فضای مجازی و شبكه های اجتماعی فیلم هایی از كنسرت های بالكن كه در آن نوازندگان در قرنطینه برای سایر ساكنان اطراف اجرا می كنند، همه گیر می شود، و جلوه هایی از موسیقی دوران كلاسیك نسون دورما، والری، تداعی می شود و حتی اجرایی روح افزا از لوئیز كاپالدی.



از زمان باستان در مصر، یونان و بابل، برای هزاران سال موسیقی وسیله ای معتبر برای التیام روح و جسم و گشایش جمعی ناشی از بیماری ها بوده است

شهروندی میلانی با ترومپت اجرایی روح انگیز از قطعه «O Mia Bela Madunina»، سرود روحانی شهر را كه بر بالای «ایل دومو» به مریم مقدس تقدیم شد، را در طنین تند طاعون سیاه سنت چارلز به اجرا درمی آورد. در بریتانیا نیز در این روزها همگان با هم از دورن خانه هایشان برای كادر درمانی به هر چیزی را به صدا درمی آورند. اینجا اما فرقی ندارد كه شما موزیسین باشید یانه چراكه بر قابلمه، گلدان و دست زدن و فریاد را همگان دانند.

چنین حركاتی از سرِ اجتماعی بودن، حسی از تسلی را كه همگان به غایت بدان نیازمندند، ارزانی می دارد. اما در دورنمای گسترده تر تاریخ، اگر ما بدین شیوه موسیقی نمی نواختیم ناهنجاری و خلاف قاعده تلقی می شد. از زمان باستان در مصر، یونان و بابل، برای هزاران سال موسیقی وسیله ای معتبر برای التیام روح و جسم و گشایش جمعی ناشی از بیماری ها بوده است.

هنگامی كه در قرن هفتم قبل از میلاد مسیح، طاعون اسپارت را به ناگهان دربرگرفت، رهبران شهر از «تالتوس» شاعر خواستند كه سرودهایی بسراید، و «ترپاندر»، یكی دیگر از شاعران یونان باستان، هنگام طاعون در «لسبوس» فراخوانده شد. حتی فیثاغورس، خالق قضیه ریاضی مورد علاقه همه كودكان مدرسه‌ای نیز، از موسیقی به عنوان یك وسیله درمانی استفاده می‌كرد و حتی برای آرام كردن جوانان مست ولگرد، چنگ می نواخت.

در ایتالیای قرون وسطایی، موسیقی از آواز خواندن پشت پنجره نیز فراتر رفت. پیش از آگاهی از شیوع گسترده بیماری مسری طاعون، وجود بیماران طاعونی صحنه ای عادی بود. تمام شهر‌ها شاهد راهپیمایی، آواز خوانی و دعا در زیر نماد‌های مقدس محلی با مناجات «سوال ـ جوابی» به منظور تشویق مشاركت بیشتر بودند. «رمی چیو»، «موزیكولوگ(موسیقی شناس) دانشگاه لویولا، می‌گوید شعار «ووهان جیائو!» یا همان «قوی بمان ووهان» بی شباهت به همان رسوم دیرینه نیست. رسومی كه در ماه ژانویه در شهر ووهان چین شروع شد و پس از همه گیری، به ترانه‌های میهنی محلی در بالكن‌های ایتالیا تبدیل شد.

فیثاغورس، خالق قضیه ریاضی مورد علاقه همه كودكان مدرسه‌ای نیز، از موسیقی به عنوان یك وسیله درمانی استفاده می‌كرد و حتی برای آرام كردن جوانان مست ولگرد، چنگ می نواخت





مذهب در ایتالیای قرون وسطی نقش بسیار ملموس تری ایفا می كرد

چیو می‌گوید توانایی موسیقی برای غلبه بر نفس، ابزاری بسیار قدرتمند در شرایط قرنطینه است. وقتی موسیقی خلق می كنید، خودتان، ذهنتان و بدنتان را مطیع می‌كنید. وقتی شما موسیقی را به صورت جمعی می‌سازید، یا حتی با یك موسقی پاپ در كنار همسایگان خود آواز می‌خوانید و حركات جمعی انجام می دهید، به طور همزمان مشاركت كرده و خود را مطیع هدف بزرگترِ گروه می سازید. فناوری می‌تواند این ارتباط را از طریق توییت یا پست فیس بوك گسترش دهد و آنچه كه رخ داده و می توانست تنها به یك پاراگراف كوچك یا خاطره ای فراموش شده ختم شود، را به اشتراك گذاشته و الهام بخش همبستگی جهانی شود.

از زمان یونان باستان، با توجه به اهمیت ارتباط ذهن و بدن یا جسم و روح، ادعا شده كه حفظ روحیه مثبت می‌تواند تأثیر مفیدی بر درمان بیماری‌های جسمی داشته باشد



مذهب در ایتالیای قرون وسطی نقش بسیار ملموس تری ایفا می كرد. گرچه اهمیت دین از كشوری به كشور دیگر و شهری به شهر دیگر متفاوت است، اما لوئیس كاپالدی معتقد است در ایتالیای امروزی مذهب می‌تواند واكنش اجتماعی بسیار شاخصی در گروه‌های محلی به همراه داشته باشد اما موسیقی غیرمذهبی ممكن است با موانع كمتری در سیاست هویت جمعی ما در ایتالیا مواجه شود. برای مثال اگر شما به فلان خواننده علاقمند باشید فرقی نمی كند كاتولیك، یهودی و یا پروتستان باشید.

بعلاوه در جوّ اروپای قرون وسطی، متعصبان مذهبی به رفتار افراطی معروف بودند. البته مذهب در دوره طاعون به شدت گسترش یافت. از یك سو ضربات روحی ناشی از طاعون باعث افزایش ایمان و تقوا در اروپا گردید و از سویی دیگر گروههایی از روحانیون مسیحی با عنوان «flagellants» یا «ریاضت كشان» كه دسته مذهبیون مسیحی بودند، انسان را مقصر اصلی این بلا می دانستند و بر این عقیده بودند برای رهایی از آن باید خود را آزار و شكنجه كرد و به نوعی «مازوخیسم» خشن از دل همین دوران زائیده شد. «flagellants» یا «ریاضت كشان» بر پشت خود شلاق می زدند و خود را در غل و زنجیر كرده بودند و ساعت ها خود را شكنجه می كردند به نحوی كه هرآنكه از كنارشان رد می شد وحشتی سرتا پایش را در بر می گرفت. اینجا دوباره موسیقی به عنوان نیرویی محرّك به میان آمد.

پستی بلندی های اجتماعی آغاز و پایان موسیقی نیست. كنسرت های بالكن كه در واكنش به بحران كرونا انجام می شوند تنها یكی از گستره ابزار موسیقی است كه ما در مواقع خاص از آن بهره می بریم. در این شرایط، جلوه های مجازی چون «پاپ پاندمی» و تك آهنگ «بونو»Bono با مضمون كرونا به وجود آمده اند، اما نقش موسیقی می تواند بسیار اساسی تر باشد. تا زمانی كه از هر نوع موسیقی برای بازگرداندن تعادل و كاهش درد و رنج خود استفاده كنیم، پا جای پای گذشتگان و اعقاب خود نهاده ایم.



هنگامی كه طاعون به انگلیس وارد شد بی دلیل نبود كه «هِنری هشتم» نوازنده ساز اُرگ خود را به عنوان یكی از 5 مردی كه با او قرنطینه می‌شد انتخاب كرد



از زمان یونان باستان، با توجه به اهمیت ارتباط ذهن و بدن یا جسم و روح، ادعا شده كه حفظ روحیه مثبت می‌تواند تأثیر مفیدی بر درمان بیماری‌های جسمی داشته باشد.

در دوران رنسانس، بیماران ترغیب می‌شدند تا با دوستانشان آهنگسازی و مطالعه كرده، با آن ها شوخی كنند و بخندند، و همچنین موسیقی بنوازند، زیرا انرژی حاصل از آن به طرز مطلوب به سمت بهبودی آن‌ها منتهی می شد. در آن زمان اعتقاد بر این بود كه جوهره و ماده اصلی اثیری و روحانی، بلوك های سازنده فطرت و خلقت نوع بشر را تشكیل می دهد.

در واقع، هنگامی كه طاعون به انگلیس وارد شد بی دلیل نبود كه «هِنری هشتم» نوازنده ساز اُرگ خود را به عنوان یكی از 5 مردی كه با او قرنطینه می‌شد انتخاب كرد. «دیكامرون» اثر «بوكاچیو» كه در قرن چهاردهم حدود سالهای 1348 تا 1358 میلادی نوشته شده و امروزه با عنوان داستانی تاریخی از آن یاد می شود، به روایت 10 تن از جوانان آریستوكرات(اشراف زاده) می پردازد كه در اوج بیماری مرگ سیاه 10 روز به شادی و پایكوبی و موسیقی پرداختند و از طاعون كشنده جان سالم به در بردند. همانطور كه دكتر «كریس مكلین»، استاد سابق موزیكولوگ(موسیقی شناس) در دانشگاه مرسر و كارشناس و محقق تاریخ موسیقی در دوران طاعون، در یك پست وبلاگ نوشت: «گیوم دو ماشو»(Guillaume de Machaut) آهنگساز و كشیش قرن چهاردهم به شدت از مرگ سیاه ناراحت بود اما هیچ یك از موسیقی های وی به آن اشاره نكردند. چرا؟ او نوشت: موسیقی علمیست كه خود آدمی را به خندیدن، شادی، خواندن و تحرك وا می دارد. فرقی نمی كند مالیخولیا باشد یا نه، یا فردی به افسردگی و مالیخولیا مبتلا باشد، موسیقی درمانگر و روح بخش است.

امروزه بحث تاثیر طنزپردازی بر بیماری شاید وهمی به نظر برسد اما دلیل نمی شود كه اثربخشی موسیقی را انكار كنیم. چیو می گوید: همانطور كه پزشكان رنسانس ادعا كردند، موسیقی ثابت می كند كه پادزهر واقعیِ ترس است. موسیقی درمانی برای بیماران مبتلا به اسكیزوفرنی، سرطان، ام اس(مالتیپل اسكلروسیس«اسكلِروزهای چندگانه») و سایر افراد و حتی بیماران متصل به دستگاه ونتیلاتور(دستگاه تنفس مصنوعی) می تواند در كاهش اضطراب، افسردگی و گاهی علائم جدی بیماری تاثیر چشمگیری داشته باشد.





«مكلین» در این خصوص می‌نویسد: موسیقی در زمان همه گیری بیماری یك تفریح لاكچری نبود بلكه ضرورتی برآمده از شرایط موجود بوده و هست. حالا كه به فناوری، علم و هویت جهانی مجهز شده ایم، ارزش و ضرورت موسیقی می تواند از هر زمان دیگری برجسته تر باشد.

انتهای پیام/