اولین نشست پژوهشی پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران امروز دوشنبه بیست و سوم آبان‌ماه با سخنرانی هوشنگ جاوید و موضوع «بررسی اشتراكات موسیقایی ایران با حوزه آسیای میانه» برگزار شد.

كامران مراتی دبیر پانزدهمین جشنواره ملی موسیقی نواحی ایران در ابتدای اولین نشست پژوهشی پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی گفت: موضوع جشنواره امسال ایران فرهنگی و گفتمان‌های موسیقایی جهان اسلام است كه در این موضوع با چهار كلید واژه طرف هستیم. شرایطی كه در دو حوزه آن می‌توانیم بررسی‌هایی داشته باشیم. اولین كلیدواژه «ایران فرهنگی» و دومین كلیدواژه «جهان اسلام» است كه ما سعی می‌كنیم در این دوره از جشنواره گفتمانی را در این چارچوب انجام دهیم كه دربرگیرنده زنجیره‌های متصل به همی در حوزه ایران فرهنگی است و فراتر از مرزهای ایران هم مورد توجه قرار می‌گیرد.

هوشنگ جاوید هم در ابتدای سخنرانی پژوهشی خود گفت: نوع رویكردی كه در این دوره جشنواره مورد توجه قرار گرفته دربرگیرنده نكات قابل توجهی است كه می‌تواند در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گیرد. از همین رو وقتی با دعوت آقای مرآتی مواجه شدم تلاش كردم تا در حوزه بررسی اشتراكات موسیقایی ایران با حوزه آسیای میانه به نكاتی دست پیدا كنم.

وی با خوانش طرح پژوهشی خود پیرامون موضوع نشست به تاریخ موسیقی ایران اشاره كرد و به ارائه نقطه نظرات خود در حوزه ایران فرهنگی پرداخت كه چگونه توانسته در بخش‌های مختلف آسیا گسترانیده شود.

این پژوهشگر ادامه داد: من به همه پژوهشگران حوزه موسیقی نواحی ایران توصیه می‌كنم كه در حوزه سفرنامه‌ها مطالعات زیادی داشته باشند كه بدانند در حوزه صدور اشتراكات فرهنگی بازرگانان و اساساً همه افرادی كه در سفر بودند چقدر به معرفی موسیقی كشورمان در دیگر كشورها كمك كرده‌اند. این در حالی است كه اكنون بسیاری از آیین‌ها و جشن‌ها و مراسم در مناسك دین مسیحیت وجود دارد كه ریشه‌های آن را می‌توان در آیین‌های ایرانی یافت. كما اینكه همین جشن هالووین معروفی كه با تكیه بر گیاه كدو مورد توجه قرار گرفته از آیین‌های ایرانی الهام گرفته شده كه می‌توانیم بررسی‌های مشابه زیادی روی این موضوع داشته باشیم.

هوشنگ جاوید: بسیاری از آیین‌های و جشن‌ها و مراسم در مناسك دین مسیحیت وجود دارد كه ریشه‌های انان را می‌توان در آیین‌های ایرانی یافتجاوید بیان كرد: سندها به ما نشان می‌دهند كه چنین بهره مندی هایی چقدر ریشه‌های تاریخی دارد. در این زمینه ثابت شده ستایش‌ها در حوزه ایران فرهنگی هنوز وجود داشته و مورد استفاده قرار می‌گیرد. این در حالی است كه ما در این حوزه‌ها می‌توانیم شاهد تبادلات فرهنگی متعددی میان ایران و كشورهای دیگر از جمله یونان باشیم كه در حوزه‌هایی نظیر جنگ و نبرد می‌توان آن‌ها را یافت. شرایطی كه حتی از سازهای ایرانی نظیر سنتور در بخش رزم و جنگ استفاده می‌كنند. سازی كه دربرگیرنده یك ساز نظام مند درباری بود و هنوز هم می‌توان در ایران فرهنگی مورد توجه قرار گیرد. كما اینكه در این زمینه هنرمندانی چون حسین دهلوی روی آن كار كرد كه متاسفانه حمایت چندانی از این رویكرد پژوهشی نشد.

وی درباره دیگر تاثیرات موسیقی ایران روی موسیقی‌های دیگر كشورها توضیح داد: پژوهش‌ها نشان داده كه بسیاری از ایرانی‌ها به ویژه موبدان زرتشتی از هنر آواز در دعاها و مناجات خود استفاده كرده و آن را كاركردی در جهت تبلیغ دین می‌دانند. این شرایط در حوزه كلیساها نیز بر اساس پژوهش‌های تاریخ قابل مشاهده است. یعنی شما می‌بینید بر اساس روابطی كه میان كلیساها و ایرانیان هنرمند وجود داشته دعوت‌هایی از هنرمندان ایرانی برای آموزش موسیقی به ویژه حوزه آواز صورت می‌گیرد. ما از همین جا متوجه می‌شویم كه حتی آوازهای كرال كلیساها تحت تاثیر آواهای موبدان زرتشتی ما در ایران فرهنگی است كه می‌توانید اكنون در كاشان و یزد به سبك سقاخانه‌ای اجرای آنان را مشاهده كنید. البته كه این شرایط در چارچوب‌های دین مبین اسلام تولید می‌شود كه واقعاً مردم را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

این مدرس و مولف موسیقی نواحی به جریان تبادلات فرهنگی ایران و جهان پس از اسلام اشاره كرده و گفت: ما در دوره‌های مختلف تاریخ كشورمان به ویژه از عصر شاپور دوم شاهد اتفاقات مهمی هستیم كه در تبادلات فرهنگی بسیار موثر است. به گونه‌ای بسیاری از شاعران و خوانندگان عرب وارد دربار ساسانی می‌شوند و ما شاهد عصر نوینی از ظهور و بروز موسیقی در دربار هستیم كه موجب ارتباطات فرهنگی متعددی شده‌اند.

جاوید با تشریح برخی از داستان‌ها و اتفاقات موسیقایی ایران فرهنگی پس از اسلام اظهار كرد: چنین شرایطی موجب شد كه ما موجب گسترش آموزش موسیقی در برخی از مناطق آسیا باشیم كه بسیاری از هنرمندان ایرانی را تبدیل به معلمانی زبده و متخصص در حوزه موسیقی كرد كه در خارج از مرزهای ایران هم به تدریس موسیقی می‌پرداختند. در این زمینه هم نمونه‌های زیادی وجود دارد كه می‌توانیم به آن اشاره‌های مختلفی داشته باشیم. ما بعد از اسلام پس از تمایلاتی كه به موسیقی پیدا می‌شود، موسیقی فاخر از درجه قابل توجهی برخوردار می‌شود كه مشتمل بر الهام بسیاری از موسیقی‌های عرب زبان توسط ایرانیان می‌شود. در این زمینه می‌توانیم با رجوع به رساله‌های مختلف به سبك‌ها و گونه‌هایی دست پیدا كنیم كه می‌تواند معترف اشتراكات فرهنگی مختلفی میان ایرانیان و جهان عرب در دوران پس از اسلام باشد.

این پژوهشگر با انتقاد از برخی كم كاری‌هایی كه در حوزه اشتراكات فرهنگی ایران و جهان اسلام مورد توجه قرار می‌گیرد، توضیح داد: همه مواردی كه به آن اشاره كردم در برگیرنده جزییات بسیار فراوانی است كه متاسفانه در این زمینه كم كاری‌های زیادی انجام دادیم. كم كاری‌هایی كه دانشجویان و پژوهشگران جوان ما می‌توانند جستجوهای بیشتری داشته باشند كه با تاسف بسیار كم و ناپیدا هستند.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود ضمن ارائه مثال‌هایی از استفاده كشورهای هم جوار ایران برای استفاده از تولیدات فرهنگی - موسیقایی ایران در موسیقی‌های تولید شده خود عنوان كرد: ما تاثیرات فرهنگی بسیار فراوانی روی موسیقی كشورها داشتیم كه هر كدام مثنوی هفتاد من است. این موسیقی‌ها در بسیاری از موارد موجب دگرگونی بسیاری از گونه‌های موسیقایی كشورهای عرب زبان و سایر كشورهای آسیایی شده كه گواه این ادعا را می‌توان در كتب‌ها پژوهشی و تاریخی مختلف مشاهده كرد. به هر حال چنین اتفاقاتی نشان می‌دهد كه وقتی موسیقی ایرانی گوش می‌كنیم باید امتداد این مسیر را در كجای این دنیا پیدا كنیم.