روابط عمومی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نخستین نشست هزاره خیام با حضور سید مجتبی حسینی؛ معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، محسن جوادی؛ معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، حجت‌الاسلام احمد مازنی؛ رییس كمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، فاطمه ذوالقدر و طیبه سیاوشی شاه عنایتی؛ نمایندگان مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، و چهره‌های هنر و ادبیات همچون مهدی ماحوزی، اسماعیل خلج، فریدون شهبازیان، گیزلا سینایی، ایرج راد، محمود عزیزی، محمد حسین حلیمی، عباس مشهدی زاده، حسین فخیمی، محمد ناصری پور، علی فرامرزی، محمد حسین عطارچیان، داود فتحعلی بیگی، حسین محجوبی، محمد سلحشور، طاهر شیخ‌الحكمایی، هادی مرزبان، سیاوش طهمورث، بهزاد شیشه گران، رضوان صادق زاده، جعفر نجیبی، جواد بختیاری، مصطفی آقامیری و ... و سفرای كشورهای خارجی در ایران برگزار شد.




* انتساب رباعیات هنجارشكن به خیام غلط است

در ابتدای این نشست، حسن بلخاری، دبیر علمی این نشست و رییس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی از ادامه این سلسله نشست‌ها خبر داد و در این باره گفت: این نشست نخستین رویداد از سلسله نشست‌هایی است كه ما به مناسبت هزار سال پس از تولد حكیم عمر خیام نیشابوری تا 28 اردیبهشت‌ماه سال آینده برگزار خواهیم كرد.

او درباره دلیل انتخاب امسال برای برگزاری هزاره خیام توضیح داد: روایت‌های متعددی از زمان تولد حكیم عمر خیام وجود دارد اما بر اساس اسناد مختلف و از جمله كتابی كه توسط یكی از حكمای هندی نوشته شده است، سال تولد این چهره شاخص فرهنگ، ریاضیات و فلسفه ایران، 439 هجری قمری بوده است. از آنجایی كه امسال 1439 هجری قمری است و هزار سال از زمان تولد حكیم خیام می‌گذرد، این سلسله برنامه‌ها مد نظر قرار گرفت.

دبیر علمی نخستین نشست هزاره خیام درباره جزییات برنامه‌های پیش رو بیان كرد: این نشست‌ها شامل مباحث علمی و مسائل هنری است به همین خاطر بخش مهمی از اقدامات این بخش به پیشنهاد وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی و با حمایت معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود.

بلخاری تصریح كرد: خیام از جمله شخصیت‌های نادری است كه عدم تناسب برخی از رباعیات منتسب به او مجادلات بسیاری را برانگیخته است. در اروپا نیز این رباعیات توسط فیتزجرالد ترجمه شد و سبب بالاگرفتن این مجادلات درباره این چهره شاخص فرهنگی شد.

او افزود: هرشخصی كتب خیام را خوانده باشد، عشق او به ابن سینا را بداند و صحبت‌های قبل از مرگ او را در كنار یكدیگر قرار دهد، درمی‌یابد كه خیام، ریاضیدان، فیلسوف و حكیم را نمی‌توان به برخی رباعیات هنجارشكن منتسب كرد؛ البته نمی‌توان وجه شاعری را نیز از این حكیم بزرگ حذف كرد اما همانطور كه می‌دانید تعداد اشعار خیام بسیار كمتر از چیزی است كه امروزه به او منتسب می‌شود.

* بی زمانی صفت ممتاز گنجنامه فرهنگ و هنر ایران است

در ادامه این نشست سیدمجتبی حسینی؛ معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر لزوم توجه به چهره‌های شاخص فرهنگ و هنر تاكید كرد و در این باره گفت: هنر ایران چه با نقش و نگار و چه با نغمه و نوا، حدیثی باز می‌گوید كه اغتنام وقت در ضمیر هنر ایران چگونه است. هنر ایران كه توامان آینه‌ زمان بودن، همت چنان بكار می‌آورد كه در زمین زمان نماند و محدود نشود به ساعت و سال و زوال ناگزیر را چنان به زانو درآورد كه بی‌زوال شود.

او افزود: رباعی حكیم خیام، غزل خواجه حافظ، خط میرعماد و نگاره‌های آقامیرك و تمامی آثار برجسته و شاخص این گنج‌نامه در یك صفت ممتاز، مشترك‌اند و آن جادوی بی‌زمانی است و در هر مواجهه‌، گویی اینك و الان خلق شده‌اند برای همیشه.

معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: حكیم بزرگ نیشابور هم در رباعیاتش، چه آن‌ها را محدود و معدود و انگشت شمار بدانیم و چه با تساهل تمامی ترانه‌های منسوب را به حسابش بگذاریم، خواهیم دید كه او هنر را در آِینه‌ كوچك و در عین حال جهان نمای رباعی به جلوه آورده، وگرنه چگونه می‌توان باور آورد كه كسی تمام زندگی و جهان را در دم بداند و برای فردا و فرداها رنج بر خود هموار كند و راست‌ترین تقویم و روزنمای را كه همه به آینده و آدمی و استمرار حیات دلالت دارد سامان دهد.

حسینی خیام را با هنر آشنا خواند و گفت: از رباعیات خیام ریاضی دان، موسیقی شناس برمی‌آید چه مایه با هنر آشناست و حتی در شرح ذوالاربع‌های بیست و یك گانه از مرزهای ریاضی می‌گذرد و با اصطلاحات خوش آهنگ، قوی، زیبا، و ناخوش به تاثیر الحان تاكید می‌كند و با تعابیر نقاش ازل و نقش‌بندی لعبت‌بازان نشان می‌دهد كه چگونه به بی‌زمانی و بی‌زوالی جهان از دریچه هنر می‌نگرد.

او تاكید كرد: خیام حكیم در این سال‌ها می‌توانست به نحو شایسته‌تری قدر دانسته شود و در سایه سرو بلندش به جهان نگریست و همانطور رندانه و فرزانه مرور زمان را به تماشا نشست اما بجاست كه فرصت داشتن او را نیز در هزاره‌ دوم حیاتش از یاد نبریم و بدانیم كه كارستان او برای فرداهاست.

* افكار خیام برای هزاره آینده نیز مورد استفاده است

داركو تناسكوییچ؛ رییس كرسی شرق‌شناسی دانشگاه بلگراد و نماینده صربستان در یونسكو نیز با اشاره به اینكه صحبت از شاعران بزرگ پارسی كار بزرگی است، در این باره گفت: اشعار شعرای بزرگی چون فردوسی، حافظ، خیام، نظامی و ... از دل فرهنگ یك ملت بزرگ برآمده است، اما توجه خیام به زمان حال و اندیشیدن درباره آن برای شخص من بسیار جذاب است زیرا باور دارم كه به اندیشیدن نیازمندیم.

او ادامه داد: در كنار حافظ كه شاعری جادویی است، عمر خیام بیشترین عشق و احترام را در دنیا دارد و زمانی كه اشعار این اندیشمند بزرگ توسط فیتزجرالد ترجمه شد، با بازخورد خوب مردم دنیا رو به رو شد.

رییس كرسی شرق‌شناسی دانشگاه بلگراد با اشاره به مشكلات روند ترجمه برای شعر، گفت: همانطور كه می‌دانید در ترجمه كلمه و معنای آن ترجمه می‌شود به همین خاطر جادوی شعر معمولا در زبان اصلی باقی می‌ماند در حالی‌كه این مساله در مورد اشعار خیام صادق نیست زیرا شعرهای خیام با وجود ترجمه شدن بسیار اصیل، درخشان و زیبا هستند. این اشعار به سرعت توانستند در ذهن مردم جا باز كنند و این یك معجزه است زیرا اغلب ترجمه اشعار چنین خاصیتی را ندارند.

تناسكوییچ تصریح كرد: عقاید و افكار خیام همان‌طور كه از هزار سال پیش تاكنون جذابیت داشته می‌‌تواند برای هزاره بعدی نیز قابل استفاده باشد.

او با اشاره به آشنایی خود با اشعار خیام نیشابوری گفت: من در سال 1966 و زمانی كه دانشجو بودم، از طریق دكتر فهیم، با اشعار این شاعر بزرگ فارسی آشنا شدم.

رییس كرسی شرق شناسی دانشگاه بلگراد تصریح كرد: ترجمه آثار خیام به زبان یوگسلاوی در سال 1964 رخ داد و سبب شد كه مردم صربستان نیز به این هنرمند علاقه‌مند شوند.

تناسكوئیچ ادامه داد: خیام یك انسان آزادیخواه و ملی‌گراست كه ذهنی كاملا ایرانی دارد. او افكاری نزدیك به یك صوفی دارد اما صوفی نیست زیرا خیام بسیار بالاتر از این تعاریف و فردی كاملا پیشرو است.




* رساله موسیقی خیام منتشر می‌شود

در ادامه این نشست، عبدالله انوار؛ نسخه شناس، كتاب شناس و فرهنگ پژوه به سخنرانی پرداخت. او با اشاره به خدمات شایانی كه حكیم عمر خیام به عنوان یك ریاضیدان به دنیا ارائه كرده است، گفت: در این كه خیام یكی از بزرگترین ریاضیدانان، فیلسوفان و حكمای ایرانی است، شكی وجود ندارد و نشان می‌دهد كه چه انسان برجسته و وارسته‌ای است.

او با اشاره به نظریات خیام در عرصه موسیقی، توضیح داد: خیام از جمله افرادی است كه به نظر فارابی در مباحث نظری موسیقی تاثیرگذار نبوده است بلكه او با محاسبات ریاضی وارد این عرصه شده است.

این ریاضی‌دان تصریح كرد: موسیقی از جمله زیرمجموعه‌های علم ریاضی است كه خیام در رساله‌ای به این بخش از موسیقی توجه نشان داده است.

انوار بر لزوم توجه به فضای جامعه در راستای رشد افراد نخبه تاكید كرد و گفت: خیام، خواجه نصیر، ابوعلی سینا و ... افرادی هستند كه قطعا در خلاء به وجود نیامدند. این افراد پروده فرهنگی بودند كه 1400 سال درخشان‌ترین ذهن‌ها بر روی آن كار كردند.

او افزود: فرهنگ اسلامی همان بخشی است كه بر روی سه اصل فوق‌العاده بنیان نهاده شد و توانست چنین چهره‌هایی را پرورش دهد. در فرهنگ اسلامی دعوت به دین، در كنار پذیرش سایر ایدئولوژی‌ها، احترام به دیدگاه دیگران و صد البته عدم اجبار در پذیرش نظرات و ایدئولوژی دیگران پایه گذاشته شده است. این در حالی است كه هیچكدام از ایدئولوژی‌های حاضر در قرن 19 و 20 اروپا چنین نگاهی نداشتند بنابراین آزادی بیان و عقیده رمز موفقیت فرهنگ اسلام است و وظیفه ما زنده كردن فرهنگ و آزادی فكرهاست.

این فیلسوف شناخته شده در پایان صحبت‌های خود خبر از انتشار رساله موسیقی خیام داد كه با حاشیه‌نویسی و توضیحات شخص وی همراه خواهد بود.




* خیام علم و حكمت را در كنار یكدیگر دنبال می‌كرد

غلامرضا اعوانی؛ فیلسوف و استاد فلسفه عمر خیام را شخصیتی ستودنی خواند و در این باره گفت: خیام چهره‌ای مظلوم است زیرا آنچه كه از وی امروز می‌بینیم بواسطه شهرتی است كه از ترجمه اشعار او در غرب به دست آمده است.

او افزود: آثار خیام پنج بار توسط فیتزجرالد با ترجمه بسیار زیبایی، ارائه شده است. همین ترجمه فاخر نیز در شهرت خیام تاثیرگذار بوده است اما متاسفانه برداشتی كه از این حكیم شده است به هیچ عنوان مطلوب نیست زیرا چهره‌ای كه غرب از این شاعر برجسته تصویر كرده است فردی خوشگذران، لاابالی، منكر مبدا و معاد است كه به خداوند قائل نیست.

این فیلسوف تصریح كرد: متاسفانه این برداشت از شخصیت خیام امروزه به كشورهای غیرغربی نیز تسری یافته و حتی برخی از روشنفكران ما نیز آن را پذیرفته‌اند در حالی‌كه خیام در نزد ما به حكمت شهره شده است و لفظ حكمت در ایران به هر كسی اطلاق نمی‌شده است.

اعوانی حكمت را در ادبیات ایران بی‌نظیر خواند و بیان كرد: معروف‌ترین شعرای ما اغلب یا حكیم یا عارف بوده‌اند. حكیم اما به فردی اطلاق می‌شود كه بتواند علوم عرضی را به صورت طولی ببیند، بنابراین می‌توان گفت كه حكمای ما به همان اندازه كه عالم بودند، حكیم نیز بودند اما امروزه این مساله در غرب وجود ندارد.

او ادامه داد: متاسفانه از یك دوره‌ای فیلسوف نتوانست علم را با حكمت همراه كند و این تاسف بار است چنانچه امروز بیشتر دانشمندان نیز در این مساله گرفتارند و سعی دارند مسائل فرامادی چون روح را با ماده تعریف كنند.

اعوانی با اشاره به اقدامات شایسته خیام گفت: خیام یك ریاضی‌دان، فیلسوف و حكیم است كه از جمله كارهای علمی و شایسته وی می‌توان به تقویم دقیق جلالی اشاره كرد. او مولف كتاب جبر است و در عرصه نجوم پیشتاز بود؛ بنابراین باید برای قضاوت درباره این شخصیت برجسته به آثار متعدد وی در عرصه‌های گوناگون مراجعه كرد و تن به تصویر غالب نداد.

در پایان قسمت نخست این نشست گروه موسیقی آرش كامور به اجرای قطعاتی از اشعار خیام پرداخت و سپس بخش دوم نخستین نشست هزاره حكیم عمر خیام نیشابوری، با اجرای گروه موسیقی شبدیز به رهبری محسن حیدری از بوشهر، با دو قطعه خیام خوانی و یك قطعه یزله خوانی آغاز شد.

* اشعار خیام بخشی از ادبیات روسیه شده است

در ادامه دكتر الك اكولیمی تیو؛ رییس انجمن خیام‌شناسی روسیه گفت: در این دوران نقش فرهنگ ایران در پیشرفت بشریت برجسته شده است و این نقش عظیم و انكارناپذیراست و باید درباره آن با صدای بلند صحبت شود. در سازمان ملل متحد شعر سعدی شاعر ایرانی ترسیم شده است و ای كاش سیاست‌مداران و دولت‌مردان درباره این شعر می‌اندیشیدند تا جهان بهتری داشته باشیم.

او همچنین در ادامه با بیان این كه در سا‌ل‌های اخیر شاهد وسعت روابط میان ایران و روسیه هستیم، اضافه كرد: از زمانی‌ كه بر آن شدیم تا انجمن خیام‌شناسی را در روسیه تاسیس كنیم به نام آن فكر كردیم تا در نهایت حكیم عمر خیام را برگزیدیم چراكه این شخصیت نابغه‌ای همه جانبه‌ بوده است. عمر خیام ریاضیدان، فیلسوف و شاعر است كه طرز تفكرش حتی در اذهان عامه مردم ما نیز تاثیر بسیاری داشته و اشعارش بخشی از ادبیات روسی شده است. این انجمن نشریه‌ای را درباره خیام به زبان فارسی و روسی تهیه و منتشر كرده است و در آینده نیز درباره این شاعر نشریاتی منتشر خواهیم كرد.

* رباعیات خیام در هر دوره ای مورد استفاده بوده است

در ادامه این نشست احمد تمیم‌ داری؛ ادیب، زبان شناس و فارسی پژوه گفت: برخی از شاعران ما شانس بزرگی داشتند و یا از معارف وسیعی برخوردار بودند كه آثارشان در كشورهای مختلف مورد استقبال قرار گرفت. مكتب رباعیات خیام در آمریكا، اروپا و انگلستان بسیار تاثیرگذار بوده است و جلسات ادبی و باشگاه‌های متعددی به نام خیام در این نقاط از جهان تشكیل شده است.

تمیم داری دلیل پیشرفت رباعیات عمر خیام در غرب را عنوان كرد و گفت: یكی از دلایل استقبال از رباعیات این شاعر ایرانی این است كه قالب رباعی قالب كوتاهی است و علت دیگر این است كه رباعیات پیوست منطقی مانند مثنوی ندارد و این امكان وجود دارد كه آن را تك تك مطالعه كرد.

این ادیب و نویسنده ضمن اشاره به اینكه در جنگ جهانی دوم یكی از كتاب‌هایی كه به سربازان می‌دادند رباعیات خیام بود، تصریح كرد: سربازان از این رباعیات در تسلی خاطر و حتی بزم و طربشان استفاده می‌كردند. احساسات، افكار و اندیشه‌های گوناگونی در رباعیات این شاعر در هر دوره‌ای مورد استفاده بوده است.

او همچنین افزود: حافظ، سعدی، فردوسی، مولوی و خیام شاعرانی هستند كه در كشورهای غربی و آمریكا شناخته شده هستند اما طبق آمار و تحقیقات، عمر خیام در این میان نقش اول را دارد. مهمترین متاعی كه كشورها می‌توانند به دیگر كشورها صادر كنند متون ادبی است، سرمایه‌ای كه در كشور ما بسیار موجود است.




* رونمایی از مجله «آنگاه» ویژه خیام

در ادامه نادیه المضاحكه؛ خیام پژوه از كشور قطر در بخشی در سخنانش اظهار داشت: عرب زبانان به واسطه قطعات رباعیات عمر خیام با ادبیات فارسی آشنا شدند. خیام در دوره‌ای از تاریخ اسلامی زیسته است كه مملو از تغییرات بوده است. ما اكنون اینجا جمع شده‌ایم تا هزاره شخصیتی چون عمر خیام را جشن بگیریم و برای تقویت ارزش‌های انسانی در جهان گام برداریم.

یونس كرامتی پژوهشگر حوزه تاریخ علم یكی دیگر از سخنرانان این نشست بود كه به جنبه‌های نجومی و گاه‌شماری خیام پرداخت و درباره نقش این شاعر در تقویم جلالی توضیحاتی را ارائه كرد.

در ادامه این مراسم با حضور عبدالله انوار، محمد حسین حلیمی، فریدون شهبازیان و حسن بلخاری از ویژه نامه‌ «آنگاه» حاوی مطالب و مقالاتی درباره عمر خیام به سردبیری آرش تنهایی رونمایی شد.

سپس از آندراش ساندرو كوكسیس؛ پژوهشگر، مجسمه‌ساز و عضو شورای شهر بوداپست مجارستان كه تندیسی از عمر خیام نیشابوری را ساخته و در میدان یكی از شهرهای این كشور نصب كرده است، قدردانی شد. او كتاب رباعیات خیام را كه به زبان مجارستانی، انگلیسی و فارسی با نگارگری گیزلا سینایی منتشر شده است در این نشست معرفی كرد.

نخستین نشست هزاره خیام با كمانچه نوازی هادی منتظری پایان یافت.

انتهای پیام/